دیپلماسی پارلمانی: گروه های دوستی و دیپلماسی پارلمانی متوازن

گروه های دوستی پارلمانی، یکی از ظرفیت های دیپلماتیک مهم مجلس شورای اسلامی است که نقش و جایگاه آنان در ساختار سیاست خارجی به طور محسوسی در حال افزایش است. روند افزایشی و رشد کمّی وکیفی گروه های دوستی از مجلس اول تا یازدهم بیانگر این واقعیت است که مجلس شورای اسلامی بخشی از تحرکات دیپلماسی پارلمانی خود را از طریق سامان دهی و جهت دهی به گروه های دوستی دنبال می کند و پیش بینی می شود با توجه به تقویت جایگاه مجالس قانونگذاری در روابط بین الملل، نقش گروه های مذکور در روابط منطقه ای و بین المللی افزایش یابد. مهم ترین نکات حاصل از بررسی عملکرد گروه های دوستی پارلمانی عبارتند از:
ـ ماهیت غیررسمی گروه های دوستی پارلمانی، قدرت مانور دیپلماتیک نمایندگان در حوزه سیاست خارجی را افزایش می دهد، زیرا برخی محدودیت های فراروی وزارت امور خارجه، برای آنان وجود ندارد. به همین دلیل در اغلب پارلمان های دنیا، قانونگذارانی را برای مدیریت این گروه ها انتخاب می کنند که از دانش، تجارب و ابتکارات فردی لازم برای ارتقای روابط با سایر پارلمان ها برخوردار باشند. از طرفی «قاعده مجاورت جغرافیایی» نیز در چینش این گروه ها لحاظ می شود، به طوری که کشورهای قرار گرفته در هر گروه از مجاورت سرزمینی و قرابت فرهنگی برخوردارند.
ـ یکی از پیش نیازهای لازم برای مزیت سازی و هم افزایی ظرفیت گروه های دوستی مجلس شورای اسلامی، لزوم همپوشانی اهداف و جهت گیری ها در قالب اساسنامه ای مصوب و پایدار است. تدوین اساسنامه پایدار گروه های دوستی در شرایطی که آرایش سیاسی قوه مقننه هر چهار سال تغییر می کند،از اهمیت بالایی برخوردار است. عملکرد گروه های دوستی شدت و ضعف دارد. مجلس شورای اسلامی بایستی معیارهای مشخصی را برای ارزیابی عملکرد این گروه ها تعریف و به صورت ادواری عملکرد آنها را بررسی کند. فقدان اساسنامه ای مدون برای فعالیت، رسالت و مأموریت گروه های دوستی پارلمانی در مجلس شورای اسلامی، قوام و انسجام راهبردی فعالیت گروه های مذکور را کاهش خواهد داد.
ـ در روابط نوین بین الملل، گروه های دوستی پارلمانی فقط در حوزه سیاست خارجی فعالیت نمی کنند، بلکه یکی از پیشران های توسعه دیپلماسی پارلمانی اقتصادی و اشتراک گذاری تجارب پارلمانی با سایر کشورها محسوب می شوند.
– رئیس گروه دوستی بر اساس رأی اعضا در انتخابات درون گروهی مشخص می شود. گروه های مذکور، گزارش عملکردشان را به اداره کل امور بین الملل مجلس شورای اسلامی ارائه و اداره مذکور پس از بررسی آنها، نتایج را به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی گزارش می کنند.
ـ دیپلماسی پارلمانی برخلاف دیپلماسی رسمی چندان در چارچوب های متصلب حرکت نمی کند و نمایندگان کشورها راحت تر درخصوص موضوعات مختلف با یکدیگر گفتگو می کنند. به همین دلیل استفاده بهینه از ظرفیت های دیپلماتیک نمایندگان به ویژه گروه های دوستی، نقش برجسته ای را در ارتقای کارایی دیپلماسی پارلمانی ایفا می کند.
ـ یکی از ملزومات ارتقای کارایی گروه های دوستی، وجود مرجعی مشخص برای تعامل مستمر و افزایش هماهنگی بین وزارت امور خارجه و اداره کل امور بین الملل مجلس شورای اسلامی است.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس